دین ناب

مصطفی چاغریجی

تحولات 150 - 200 سال اخیر  چه در کشور  و چه در جوامع مسلمان و مجامع جهانی، به وضوح نشان داده است که مشکلات موجود در روابط محدود و گسترده انسانی ریشه در فساد اخلاقی دارد.  اگرچه درکشور ما به آن کم پرداخته می شود اما روشنفکران در سراسر جهان به طور جدی روی این موضوع تمرکز کرده و درباره آن مقالات و پژوهش های متعددی می نویسند.

در واقع مشکلات اخلاقی در روابط انسانی در گذشته نیز وجود داشته است،  از آنجایی که روابط انسانی در آن دوران عموماً در مقایسه با روابط امروز محدود به شمار می رود و فناوری‌ای که می‌توانست شرارت ایجاد کند توسعه نیافته بود، طبعا مشکلات اخلاقی نیز پیامدهای محدودتری داشتند. امروزه مرزهای بدی و نیکی گسترش یافته و بر شدت و قوت آن افزوده شده است.

به عنوان مثال، در کنار  برخی از فعالیت های با هدف خوب مانند همکاری های بین المللی و حمایت از حقوق بشر؛ مشکلاتی مانند جنگ، حوادث تروریستی، نقض قوانین ملی و بین‌المللی، سوء استفاده و استثمار، از نظر دامنه و شدت افزایش یافته است.

همان گونه که در برخی از تعاریف دین آمده است، هدف اصلی «دین ناب» شادی و آرامش زندگی دنیا و آخرت و وضع اصول دینی و اخلاقی برای این امر است. اگر این برداشت از دین، خیر، آرامش و خوشبختی را برای زندگی انسان ها به ارمغان نیاورد، مشکلاتی که در بالا به آن اشاره شد؛  را در پی خواهد داشت. با این حساب دین از این منظر دین حقیقی یا به تعبیر قرآن « دین ناب» نیست.

زیرا دین در قبال وجدان فردی و اجتماعی  مایه رحمت است. رحمت خداوند در بیش از 300 آیه از قرآن کریم ذکر شده است. در این آیات آفرینش جهان هستی، برکت بخشیدن به آن، نزول قرآن برای مردم... همه به عنوان رحمت معرفی شده است.

در آیه آغازین و آیه سوم سوره حمد تأکید شده است که خداوند بخشنده و مهربان است، یعنی نسبت به همه موجودات مهربان و بخشنده است. او صاحب رحمت واسعه است (انعام 6/147).  بر خویش رحمت و بخشایش را فرض و لازم کرده است» (6/12، 54); رحمت من همه چیز را فرا گرفته است (7/156). قرآن رحمت است (6/157؛ 12/111؛ 16/89…). پیامبر رحمت جهانیان است (21/107).

 معنای رحمت در زبان های سامی «عشق» است. رحمت یک احساس توخالی از ترحم نیست، بلکه مفهومی از محبت و لطف است که شامل فضایلی مانند نیکی، کمک و ایثار می باشد. اگر یک مفهوم دینی به جای رحمت برای مردم زحمت داشته باشد، آن تلقی از دین، اسلام پیامبر فرستاده خدا نیست، بلکه منشأ مشکلات پیروان آن و انسانیت است.

سال ها قبل در یک تحقیقات متوجه شدم که بیش از 2000 آیه از قرآن کریم، یعنی تقریباً یک سوم آن حاوی مسائل اخلاقی است. تقریباً دو سوم این آیات در مکه و بقیه در مدینه نازل شده است. نماز، روزه، زکات و حج که امروزه در اسلام انجام می شود، پس از هجرت (هجرت حضرت محمد از مکه به مدینه در سال سیزدهم بعثت) در مدینه واجب شد.

از سوی دیگر، مشاهده می شود که مسائل ایمانی و اخلاقی از سال های آغازین نزول در مکه همواره در دستور کار قرآن بوده است. این وضعیت نشان می دهد که اسلام در درجه اول ایمان و اخلاق است و کسی که عبادت و تقوا را به جا نمی آورد را نمی توان مسلمان دانست.

در بیش از 2000 آیه در مورد اخلاق مختصر و مفید توضیحاتی آمده است که در این مقال به یک مثال بسنده می کنم: همانا خدا (خلق را) فرمان به عدل و احسان می‌دهد و به بذل و عطاء خویشاوندان امر می‌کند و از افعال زشت و منکر و ظلم نهی می‌کند و به شما پند می‌دهد، باشد که موعظه خدا را بپذیرید (نحل/90)

مفهوم عدالت در آیه به طور کلی به معنای «انجام تمام کارهایی است که مستلزم انصاف، دقت، صداقت و امانت است»; از احسان به  عنوان «عمل خیر» تعبیر شده است. «بخشنده بودن نسبت به خویشاوندان» نیز در مفهوم «سخاوت» قرار می‌گیرد. اما به طور خاص در آیه برای اشاره به اهمیت اولویت دادن به خویشاوندان در احسان ذکر شده است.

کلمه فحشا در متن آیه به معنای «کلمات و اعمال زشت، ناپسند » است . منکر، «انواع رذیله و چیزهای ناپسندی که مردم آن را زشت، غریب و مذموم می دانند و شر آن آشکار است». بغی به عنوان «احساسات، گفتارها و اعمالی مانند تکبر، ظلم، بی عدالتی، کینه، افراط، ظلم و تجاوز» توضیح داده شده است (مثلاً قرطبی، الکامی، قاهره 1964، X، 165-168).

https://www.karar.com/yazarlar/mustafa-cagrici/halis-din-1599388